ΑΡΜΕΝΙΑ — Δευτέρα 22 Μαΐου 2023. Ο βουτηγμένος στη διαφθορά και την περιφρόνηση των συμπολιτών του Αρμένιος Πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν, που όμως επανεκλέγεται κάθε τόσο γιατί δεν υπάρχει αξιόπιστη εναλλακτική, φέρεται να δήλωσε δύο πράγματα:
Πρώτον, πως δυσαρεστημένη από τη στάση της Ρωσίας κατά τη σύγκρουση της Αρμενίας με το Αζερμπαϊτζάν, η πρόσφατα συντριβείσα σε πόλεμο χώρα του ενδέχεται να εξετάσει την αποχώρησή της απ’ το Σύμφωνο της Τασκένδης (Οργανισμός Διαλόγου για τη Συλλογική Ασφάλεια, αγγλ. Collective Security Treaty Organization, CSTO, ρωσ. Организация Договора о коллективной безопасности, ОДKб).
«Δεν αποκλείω ότι η Αρμενία θα λάβει την απόφαση να αποχωρήσει από τον CSTO, αν το μπλοκ δεν σεβαστεί τις υποχρεώσεις του που απορρέουν από τη συνθήκη», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στο Ερεβάν, όπως ανέφεραν οι Moscow Times ενόψει των συνομιλιών με τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ που φιλοξένησε ο Βλαντιμίρ Πούτιν την Πέμπτη και την Παρασκευή στη Μόσχα, όπου οι δύο ηγέτες αρπάχτηκαν άγρια ενώπιον του Πούτιν φραστικά, αλλά στο τέλος συμφώνησαν να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις.
Δεύτερον, επανέλαβε τις δεσμεύσεις που είχε ανακοινώσει στα μέσα Απριλίου και νωρίτερα, στα τέλη Μαρτίου, πως η Αρμενία είναι έτοιμη να αναγνωρίσει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, έκτασης 86.600χλμ2, συμπεριλαμβανομένου, σημείωσε, του Αρτσάχ/Ναγκόρνο Καραμπάχ, όμως τα δικαιώματα, συμφέροντα, και η ασφάλεια των Αρμενίων του Αρτσάχ θα συζητηθούν σε ξεχωριστό διάλογο Μπακού-Στεπανακέρτ, δίχως τη συμμετοχή (και έτσι στήριξη) του Ερεβάν, δήλωση που αμέσως εκλήφθηκε ως εγκατάλειψη των Αρμενίων του Αρτσάχ.
Αποπειρώμενος να προλάβει την αντιπολίτευση, ο Πασινιάν τόνισε πως δεν καινοτομεί, επικαλούμενος τις προηγούμενες αρμενικές κυβερνήσεις που είχαν αναγνωρίσει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, και συνέχισε λέγοντας πως «αντιλαμβανόμαστε ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι έτοιμο να αναγνωρίσει την εδαφική ακεραιότητα των 29.800χλμ2 της Αρμενίας. Εάν κατανοούμε σωστά ο ένας τον άλλον με το Αζερμπαϊτζάν σε τούτο το θέμα, η Αρμενία, πράγματι, αναγνωρίζει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν 86.600χλμ2, με την κατανόηση ότι το Αζερμπαϊτζάν αναγνωρίζει την εδαφική ακεραιότητα της Αρμενίας 29.800χλμ2.»
Αυτό το νούμερο των 29.800χλμ2 σημαίνει πως το Αζερμπαϊτζάν θ’ αναγνωρίσει στην Αρμενία και αρμενικούς εξωθύλακες πλήρως εγκολπωμένους στο Αζερμπαϊτζάν, όπως το Αρτσβασέν/Μπασκένδη, έναν ιστορικά αρμενικό οικισμό 40 χλμ2, που απ’ το 1992 έχει καταληφθεί απ’ τον αζερικό στρατό, εκδιώχθηκε ο αρμενικός πληθυσμός του, και εποικίστηκε από Αζέρους.
Ζητώντας διεθνείς εγγυήσεις για τις άμεσες διαπραγματεύσεις ανάμεσα στο Στεπανακέρτ και το Μπακού που αφορούν σε διασφαλίσεις υπέρ των Αρμενίων στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, διευκρίνισε πως εάν δεν παρασχεθούν εγγυήσεις από Μόσχα και Δύση, τότε «θα μπορούσαν τα δικαιώματα και η ασφάλεια των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ να λησμονηθούν, και το Αζερμπαϊτζάν να εξακολουθήσει τη βίαιη πολιτική εθνοκάθαρσης και γενοκτονίας σε βάρος των Αρμενίων του Ναγκόρνο Καραμπάχ».
Είχαν προηγηθεί στις 3-4 Μαΐου διαπραγματεύσεις μεταξύ του Αζέρου Υπ. Εξ. Τζεϊχούν Μπαϊράμοφ και του Αρμένιου ομολόγου του Αραράτ Μιρζογιάν υπό την αιγίδα του Αμερικανού Υπ. Εξ. Τόνι Μπλίνκεν στο George P. Schultz National Foreign Affairs Training Center της Ουάσιγκτον, όπου διαβάσαμε πως σημειώθηκε πρόοδος, με τους δύο υπουργούς να δεσμεύονται ειλικρινώς υπέρ της εξομάλυνσης στις διμερείς σχέσεις, αν και ο Αμερικανός διπλωμάτης επέμεινε να επιδειχθεί μεγαλύτερη ακόμα ευελιξία για την επίτευξη των απαραίτητων τελικών συμβιβασμών (βλ. Εδώ https://www.state.gov/armenia-azerbaijan-peace-negotiations/).
Ακολούθως μέσα στον Μάϊο, στις Βρυξέλλες υπό την αιγίδα της ΕΕ και τη διαμεσολάβηση της Γαλλίας, σε συνέχεια των πρώτων επαφών τον Οκτώβριο του 2022, Πασινιάν και Αλίγιεφ επαναβεβαίωσαν κατηγορηματικά τις δεσμεύσεις τους στη «Διακήρυξη του Αλμάτι» (1991), όπου οι δύο χώρες αναγνώριζαν η μία την επικράτεια της άλλης, στις ακριβείς εκτάσεις που ανέφερε ανωτέρω ο Πασινιάν στις 22 Μαΐου.
Υπενθυμίζω τα πρόσφατα συμφραζόμενα που ανέτρεψαν εξαιρετικά δυσμενώς για το Ερεβάν το σκηνικό που είχε προκύψει το 1992, έπειτ’ απ’ τον νικηφόρο τότε για τους Αρμενίους πόλεμο του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο αν και διεθνώς αναγνωρισμένο τμήμα της εθνικής επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν, είχε αποσχιστεί και κυβερνιόταν έκτοτε από τον εθνοτικά πλειονοτικό αρμενικά πληθυσμό του, τυπικά ως αυτοανακηρυγμένο ανεξάρτητο κράτος με έδρα το Στεπανακέρτ, πόλη 55.000 κατοίκων.
Τους τελευταίους μήνες του 2020, ο εκσυγχρονισμένος αζερικός στρατός κατενίκησε τον παρωχημένο σε εξοπλισμό και στρατηγική ικανότητα αρμενικό, κατέλαβε μεγάλες εκτάσεις του Ναγκόρνο Καραμπάχ, ακόμα κάποιες εκτάσεις της εθνικής αρμενικής επικράτειας, και εξεδίωξε μεγάλο μέρος του αρμενικού πληθυσμού από κει. Το Ερεβάν επικαλέστηκε τη ρωσική συνδρομή διά της CSTO, αλλ’ η Μόσχα ισχυρίστηκε πως το Σύμφωνο της Τασκένδης παρέχει αμυντικές εγγυήσεις στα μέλη του (Ρωσία, Λευκορωσία, Καζαχστάν, Κιργιζία, Τατζικιστάν, και Αρμενία) μονάχα έναντι ξένης επίθεσης σε εθνικό τους έδαφος, και αφού το Αρτσάχ/Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν ήταν τέτοιο, απέστειλε ειρηνευτικές δυνάμεις, που επόπτευαν μια κατάπαυση του πυρός, η οποία συνήφθη αφού προηγήθηκε μια πολύ βολική για το Μπακού ρωσική χρονοτριβή, μέχρι να ολοκληρώσει τις κατακτήσεις του.
Την ίδια ώρα, ο λαός της Αρμενίας δεν πήρε τα όπλα, αλλά διαδήλωνε στο Ερεβάν για ν’ ανατρέψει τον Πασινιάν—ο οποίος είναι διαρκώς εμπερίστατος τα τελευταία χρόνια, ισορροπώντας άτσαλα ανάμεσα στην προσωπική ανεπάρκεια, στα δομικά αδιέξοδα μιας μετασοβιετικής χώρας που κινείται ακόμα σ’ έναν παρελθόντα ιστορικό χρόνο, στον κυνικό του πραγματισμό, στην επιβεβλημένη δουλοπρέπεια προς τη Μόσχα έπειτ’ απ’ τις ρωσικές εισβολές σε Γεωργία και Ουκρανία, στην αναξιόπιστη και σπασμωδική στροφή προς τη Δύση, στην αδιέξοδη στροφή προς το Ιράν, και στον αγώνα για τη δική του πολιτική επιβίωση κόντρα σε μια ακόμα χειρότερη και πιο δημαγωγική αντιπολίτευση. Δυστυχώς, η συμπεριφορά αυτή του λαού της χώρας είναι νόρμα που παρατηρείται στο εσωτερικό της, παράλληλα δε διαχέεται καί στην Αρμενική Διασπορά του εξωτερικού, η οποία παρά τις πορείες διαμαρτυρίας, παρέχει αμελητέας απόδοσης απτή συνδρομή στην μητέρα πατρίδα.
Τα ψευδοειρηνευτικά στρατεύματα της Ρωσίας ανέλαβαν τη φύλαξη του ενός και μοναδικού δρόμου που ενώνει το ορεινό Αρτσάχ με τον έξω κόσμο. Τον Δεκέμβριο του 2022, επέτρεψαν σε αυτοαποκαλούμενους πολιτοφύλακες του Αζερμπαϊτζάν να καταλάβουν τον δρόμο—ουσιαστικά επρόκειτο για αζερικό στράτευμα—και ν’ αποκλείσουν τις προσβάσεις του πληθυσμού σε τροφή, νερό, ενέργεια, φάρμακα, όλα τα χρειώδη. Είναι μια διεργασία εθνοκάθαρσης στην οποία δεν παρέχεται καμία δημοσιότητα μήτε στη Δύση μηδέ ασφαλώς στην Ανατολή.
Ακόμα και το Ιράν που στεκόταν πλάι στην Αρμενία, έχει αποστασιοποιηθεί προσδοκώντας να μειώσει τις τριβές του με τη σύμμαχο των Αζέρων Τουρκία, ώστε να επωφεληθεί μέσω της Πρωτοβουλίας της Αστάνας στο διακανονισμό της νέας κατάστασης στη Συρία, και για ν’ αυξήσει τις μπίζνες της με τη Ρωσία στο πλαίσιο του International North–South Transport Corridor (INSTC), και της στρατηγικής τους διμερούς συνεργασίας για το πυρηνικό του πρόγραμμα.
Στο αποκλεισμένο Αρτσάχ/Ναγκόρνο Καραμπάχ περνούν μονάχα ελάχιστα ρωσικά κομβόι με τρόφιμα και υλικό του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, μέρος μονάχα της ανθρωπιστικής βοήθειας που καταφθάνει, διότι ένα μέρος της το παρακρατά η Ρωσία για τις δικές της ανάγκες. Σποραδικές μεθοριακές αψιμαχίες σημειώνονται, προετοιμάζοντας το έδαφος για μια νέα πυροδότηση της σύγκρουσης, ίσως και για μια νέα αζερική πολεμική επιχείρηση.
Εξαρτημένη σε σημαντικό βαθμό από το αζερικό φυσικό αέριο μέσα σε προϋφεσιακές περιστάσεις ενεργειακής ανασφάλειας—η Γερμανία μόλις εισήλθε σε ύφεση αυτή τη βδομάδα, έχοντας σημειώσει για δεύτερο συνεχόμενο τρίμηνο συρρίκνωση της οικονομίας της κατά 0.5%—η ΕΕ εκδηλώνει πολύ μικρή κινητικότητα στο θέμα, αποφεύγοντας ν’ αποξενώσει το προσωποπαγές καθεστώς Αλίγιεφ, ενώ περίπου αναγνωρίζει πως η ζώνη αυτή εξακολουθεί ν’ ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.
Τον περασμένο Ιούλιο, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πέταξε μέχρι το Μπακού, όπου υπέγραψε με τον «κρίσιμο ενεργειακό μας εταίρο», καθώς τον χαρακτήρισε, τον διπλασιασμό των ετήσιων παραγγελιών φυσικού αερίου της ΕΕ έως το 2027, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα. Μια μικρή ευρωενωσιακή στρατιωτική αποστολή ειρηνευτικού χαρακτήρα που σταθμεύει στην Αρμενία έχει ήδη προκαλέσει την αγανάκτηση του Αλίγιεφ, ο οποίος τη χαρακτήρισε εξωτερική επέμβαση και θρυαλλίδα για την αναπυροδότηση της βίας στην περιοχή.
Σε μιαν απέλπιδα προσπάθεια να περιγράψει την ήδη κρίσιμη κατάσταση ως ακόμα κρισιμότερη, ο Πασινιάν επεσήμανε αόριστα πως η ενεργειακή ασφάλεια της περιοχής, και έτσι τα συμφέροντα της ΕΕ αλλά και της Ρωσίας, θα κινδυνεύσουν εάν εκραγεί εκ νέου η διμερής εμπόλεμη κατάσταση, όμως δεν πρόκειται για κάτι που Δύση και Ανατολή αγνοούν, παρόλο που δείχνουν μικρή μέριμνα για την κρίση, διότι έχουν τα χέρια τους γεμάτα με την Ουκρανία, το Σουδάν, τη Συρία, και την Κίνα.
Γι’ ακόμα μια φορά, η Αρμενία θα μπει σε δεύτερη μοίρα μέσα στη διεθνή κονίστρα, κάτι που συμβαίνει σε χώρες που δεν διαλέγουν με σαφήνεια σε ποιά πλευρά της Ιστορίας και του κόσμου να σταθούν, καίτοι περιβάλλονται από εχθρούς που τις απειλούν με αφανισμό, κι έτσι, εφόσον δεν επιλέγουν, κανείς δεν σπεύδει να ρισκάρει για κείνες στο δικό τους πλευρό.
Στέλιος Ιατρού